Wywiad PRL na tropie księdza Jerzego

Dnia 30 października 1984 r. wyłowiono z Wisły ciało zamordowanego przez oficerów SB księdza Jerzego Popiełuszki. Wiadomość ta wstrząsnęła Janem Pawłem II. Od samego początku papież był zdania, że za tą zbrodnią stoją wysocy funkcjonariusze PRL. Podczas osobistej rozmowy z kardynałem Józefem Glempem 27 listopada 1984 r. Jan Paweł II zobowiązał polski Kościół do wyjaśnienia całej prawdy o śmierci księdza Jerzego.

Wobec niejednoznacznej postawy prymasa Polski, który bronił tezy o prowokacji wymierzonej w Jaruzelskiego, papież miał zareagować słowami: „Kościół nie może dopuścić, by zleceniodawcy zabójstwa księdza pozostali nieznani”. O rozmowie tej od razu poinformowała rezydentura rzymska wywiadu PRL, która uruchomiła swoją najcenniejszą agenturę w Watykanie. Departament I MSW otrzymał specjalne zadanie rozeznania stanowiska Jana Pawła II w sprawie zabójstwa ks. Jerzego, a szczegółowe raporty wywiadowcze na ten temat trafiały na biurka Wojciecha Jaruzelskiego i Czesława Kiszczaka.

Zdecydowany pogląd papieża na sprawę śmierci księdza Jerzego zaniepokoił komunistów. Departament I otrzymał zadanie rozpoznania sytuacji w Watykanie po zabójstwie polskiego kapłana.

Chociaż ks. Popiełuszko nie żył od kilku dni, zdecydowano się w pewnym sensie na kontynuację strategii realizowanej wobec niego od lat przez krajowe struktury bezpieki. W celu obniżenia autorytetu księdza Jerzego w oczach duchowieństwa i wiernych wykorzystywano plotki, krzywdzące pomówienia, a czasem krytyczne opinie na jego temat ze strony niektórych hierarchów.

Sam ksiądz Jerzy niedługo przed porwaniem i śmiercią pisał o bólu, jakiego doświadczył od przełożonych oskarżających go o zaniedbywanie pracy duszpasterskiej, niesubordynację i trudny charakter. Wspominał jedną z rozmów z prymasem: „zarzuty mi postawione zwaliły mnie z nóg. SB na przesłuchaniu szanowała mnie bardziej”.

O tym wszystkim wiedziała bezpieka. Dlatego zebrany przez lata zestaw „oskarżeń” pod adresem ks. Popiełuszki wywiad PRL postanowił wykorzystać nawet po jego tragicznej śmierci. Chciano w ten sposób zdezawuować zarówno męczeński charakter śmierci księdza Jerzego, jak również obniżyć rangę wydarzeń, jakie rozegrały się pomiędzy 19 a 30 października 1984 r. na trasie Bydgoszcz ? Włocławek. Najważniejszym jednak celem, jaki chciano osiągnąć, było upowszechnienie tezy władz PRL o „spisku twardogłowych” przeciwko Jaruzelskiemu.

W działaniach tych istotną rolę odegrała agentura Departamentu I w Watykanie.

Rezydentura wywiadowcza w Rzymie interesowała się księdzem Jerzym na długo przed jego śmiercią. Przykładowo, w styczniu 1984 r. SB uzyskała ze źródeł agenturalnych szczegółowe informacje na temat opinii redaktora naczelnego polskiego wydania „L’Osservatore Romano” ks. Adama Bonieckiego dotyczącej krytyki ks. Popiełuszki przez niektórych polskich hierarchów: „W dniu 5 I 1984 r. wrócił do Rzymu z pobytu w Polsce ks. A. Boniecki. W dniu 6 I 1984 r. był on na obiedzie u papieża i jak twierdzi, przekazał mu szczegółowe sprawozdanie ze swojego pobytu w Polsce. W Warszawie Boniecki spotkał się z ks. Popiełuszko. Uznaje go za bohatera i niepodziela oceny abp. Bronisława Dąbrowskiego i ks. Janusza Bolonka, którzy uważają, żePopiełuszko jest „…osobnikiem niedoważonym i nienadającym się do odgrywania ofiaryprześladowania…””(pisownia oryginalna – przyp. red.).

Według wywiadowców ks. Boniecki miał też skrytykować polskich hierarchów, a zwłaszcza prymasa Glempa, za to, że udają, iż nie wiedzieli o „istnieniu prywatnego mieszkania Popiełuszki w Warszawie przy ul. Chłodnej”, co z kolei wykorzystywała propaganda komunistyczna, publikując na ten temat sensacyjne artykuły w prasie. „Zdaniem Bonieckiego zachowanie J. Glempa w stosunku do „rzekomo” rozpolitykowanych kapłanów jest skandaliczne”.

Wywiad PRL starał się na wszelkie sposoby potwierdzić te informacje. Dzięki sieci agenturalnej w Watykanie już kilka tygodni później Departament I ustalił, że stanowisko Jana Pawła II jest zbieżne z opinią zaprezentowaną przez ks. Bonieckiego. Papież miał zwlekać z przyjęciem kardynała Glempa, który 16 stycznia 1984 r. przybył do Watykanu. Zdaniem rezydentury Jan Paweł II miał pretensje do kardynała Glempa za zbytnią uległość wobec reżimu Jaruzelskiego, napominanie „rozpolitykowanych kapłanów” związanych z „Solidarnością”, „autocenzurę”, której dopuścił się, przygotowując tekst orędzia na Boże Narodzenie w 1983 r. oraz za wyrażoną w kazaniu z 6 stycznia 1984 r. jednostronną krytykę instalacji rakiet NATO w krajach zachodniej Europy bez przypomnienia, iż jest to reakcja na agresywne zamiary bloku sowieckiego wobec wolnego świata.

Kiedy stało się jasne, że ksiądz Jerzy zginął zamordowany przez funkcjonariuszy SB, Departament I otrzymał zadanie rozpoznania stanowiska Stolicy Apostolskiej w tej sprawie. Od początku starano się również monitorować relacje pomiędzy prymasem Glempem a kurią rzymską i samym papieżem. Z zadowoleniem przyjęto wiadomość, że w rozmowach z duchownymi Glemp propaguje pogląd o „terroryzmie dwóch ekstrem ? partyjnej i opozycyjnej”, które próbują wykorzystać tragedię Popiełuszki przeciwko „linii politycznej gen. Jaruzelskiego”.

W tej sytuacji cel działań wywiadowczych był jasny ? uzyskać sprawdzone informacje, na ile skutecznie prymas tonuje nastroje panujące w Watykanie po śmierci ks. Popiełuszki, przedstawiając mord dokonany przez oficerów bezpieki jako prowokację wymierzoną w Jaruzelskiego. Meldunki wywiadowcze dokumentujące postawę kardynała Glempa oraz stanowisko Jana Pawła II i kurialistów w sprawie śmierci ks. Jerzego kierowano bezpośrednio na biurka generałów Jaruzelskiego i Kiszczaka.

Tak było m.in. w przypadku informacji dotyczącej rozmowy prymasa Glempa z papieżem 27 listopada 1984 r. w Watykanie. Opierając się na szyfrogramach przesłanych z Rzymu i informacjach, które na bieżąco przekazywał kontakt informacyjny „Prorok”, dyrektor Departamentu I MSW gen. Zdzisław Sarewicz pisał: „Kardynał Glemp, omawiając sprawę porwania i zabicia ks. Popiełuszki, stwierdził, że był to gest „twardych komunistów” wymierzony przeciwko gen. Jaruzelskiemu osobiście. Potępiając tę prowokację, prymas położył zarazem duży nacisk na fakt, iż ks. Popiełuszko postępował nierozważnie i nie stosował się do rad i poleceń kierownictwa Kościoła”.

Glemp miał też zrelacjonować spotkanie abp. Dąbrowskiego z gen. Kiszczakiem, który zapewnił episkopat Polski, że „osobiście przyjmuje odpowiedzialność za przebieg dochodzenia w sprawie bezpośredniej i pośredniej odpowiedzialności za śmierć Popiełuszki”. „Zdaniem kard. Glempa ? pisał szef wywiadu PRL ? min. Kiszczak sprawiał wrażenie bardzo szczerego, ale musiał przyznać, że prowadzącym dochodzenie nie będzie łatwo dotrzeć do inspiratorów zabójstwa, ponieważ jego bezpośredni sprawcy nie chcą zeznawać. Prymas stwierdził, że go to nie dziwi. Zdumiony Jan Paweł
II miał wówczas zareagować słowami: „Kościół nie może dopuścić, by zleceniodawcy zabójstwa księdza pozostali nieznani”.

Wywiadowcy z Rzymu informowali o różnicy zdań między papieżem a prymasem w sprawie zabójstwa księdza Jerzego. W kontrze do Jana Pawła II kardynał Glemp miał wygłosić pogląd, że mimo dobrych intencji Jaruzelskiego i Kiszczaka „na razie rząd nie będzie w stanie ustalić i udowodnić odpowiedzialności ewentualnych zleceniodawców politycznych”. Mimo to, mówił prymas, Kościół „nie może szkodzić gen. Jaruzelskiemu”, gdyż „jego upadek mógłby mieć dla Kościoła w Polsce poważne konsekwencje”.

Papież miał polemizować z tym poglądem, twierdząc, że „zleceniodawcy zabójstwa istnieją” i że należy dążyć do wyjaśnienia wszystkich okoliczności śmierci kapłana, wysuwając jednocześnie „konkretne żądania wobec rządu i uzyskanie niektórych ustępstw, dotychczas negowanych”.

Kilka dni później gen. Sarewicz przesłał najważniejszym osobom w państwie kolejnąnotatkę poświęconą „stanowisku Watykanu i Jana Pawła II w sprawie Popiełuszki”.Powstała ona w oparciu o informacje pochodzące ze źródeł agenturalnych w Watykanie(m.in. „Konrado” i „Prorok”). Na rozdzielniku, poza Jaruzelskim iKiszczakiem, znalazły się m.in. nazwiska generałów Józefa Chomętowskiego, WładysławaPożogi i Władysława Ciastonia, a także szefa Urzędu ds. Wyznań Adama Łopatki.

Szef wywiadu z zadowoleniem informował, że coraz szersze kręgi watykańskie uznają porwanie i zamordowanie ks. Jerzego za „prowokację polityczną” wymierzoną w ekipę Jaruzelskiego. Zdaniem Sarewicza, środowisko watykańskiego Sekretariatu Stanu miało z dużym uznaniem wypowiadać się o „konsekwencji, z jaką władze [PRL] podeszły do sprawców przestępstwa”. Szef wywiadu uspokajał też elitę PRL, zapewniając, że ani w Watykanie, ani w polskim episkopacie nikt nie myśli o beatyfikacji ks. Jerzego. Na potwierdzenie przywoływał w tym miejscu słowa abp. Dąbrowskiego, który miał w Rzymie oświadczyć, że „episkopat nie dopuści, aby doszło w tym przypadku do pomieszania wiary z polityką”.

Stanowisko prymasa Glempa podzielali także inni biskupi, co z satysfakcją podkreślano w meldunkach wywiadowczych. Przykładowo, podczas pobytu w Rzymie w ostatnich dniach października 1984 r. abp Henryk Gulbinowicz miał odbyć rozmowę na temat księdza Jerzego z agentem Departamentu I, którego w meldunkach i szyfrogramach ? zapewne dla większej konspiracji ? opisywano jako „źródło nr 13963”. W rozmowie tej abp Gulbinowicz miał powołać się na opinię sekretarza KC PZPR Kazimierza Barcikowskiego, który przyznał, że sprawą niepokornego kapłana interesują się „towarzysze radzieccy”.

Informator SB w ten sposób relacjonował rozmowę z arcybiskupem wrocławskim: „[Gulbinowicz] Krytycznie ocenił postać zamordowanego ks. Popiełuszki. Stwierdził, że był on „narwany” od młodości i niepotrzebnie prowokował już od czasu odbywania służby wojskowej. Papież był jednostronnie informowany o Popiełuszce i dlatego niepotrzebnie się angażował ? przykładowo przekazał Popiełuszce przez bp. Zbigniewa Kraszewskiego różaniec i broszury z encykliką i dedykacją oraz specjalne błogosławieństwo na piśmie. Urządzenie wystawy pt. „Od Katynia do stanu wojennego” o silnych akcentach antyradzieckich ocenił jako przykład „niedoważenia” (pisownia oryginalna) życiowego i politycznego. Kard. Glemp nie starał się przesunąć Popiełuszki na inne stanowisko, tak jak to uczynił z ks. Mirosławem Nowakiem z Ursusa. Istniał natomiast pomysł wysłania go na studia do Instytutu Katolickiego w Paryżu, ale sprawa ta przeciągnęła się w czasie wobec stanowiska Popiełuszki, że „nie może opuścić wiernych”. Sprawa tego księdza oraz innych księży podejmujących działalność polityczną poruszana była na ostatnim posiedzeniu Komisji Wspólnej. Barcikowski oświadczył wówczas, że „my sobie jakoś damy z nimi radę, ale towarzysze radzieccy mówią bez przerwy, „że trzeba zrobić z tym porządek” (pisownia oryginalna ? przyp. red.).

W tym samym czasie w Rzymie przebywał sekretarz episkopatu Polski abp Bronisław Dąbrowski, który podobnie jak abp Gulbinowicz, zaprezentował swoje stanowisko na temat zabójstwa ks. Popiełuszki.

Znów obszernie informowało o tym „źródło nr 13963”: „Zdaniem abp. Dąbrowskiego odpowiedzialność za tę zbrodnię należy przypisać elementom politycznym wrogim wobec gen. Jaruzelskiego, a zatem chodzi niewątpliwie w tym przypadku o prowokację, posiadającą dotąd pewne cechy utajone. Kpt. Piotrowskiego ? Dąbrowski określił jako „starego znajomego”, gdyż zarówno on, jak i Glemp spotykali go kilka razy, podczas kiedy pełnił on służbę jako funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu i Departamentu ds. Kościelnych i Narodowościowych MSW w czasie wizyty papieża w Polsce oraz przy okazji spotkań z Wałęsą. W jego ocenie Piotrowski jest typem bardzo ambitnym, który uważał, że należy mu się stopień pułkownika. Trzej sprawcy przestępstwa działali pod Toruniem w łatwych warunkach, ponieważ strefa ta jest dobrze kontrolowana. Mogli więc liczyć na poparcie organizacyjne czynników radykalnych w aparacie SB i tajnej jaczejki OAS (Organizacja Anty-Solidarność), jak również na poparcie „bazy sowieckiej”. Jako wykonawcy działali oni niewątpliwie na rozkaz przeciwników gen. Jaruzelskiego uplasowanych w MSW tzn. ludzi zaufanych Mirosława Milewskiego”.

I dalej: „Jaruzelski, według opinii Dąbrowskiego, musi obecnie wykazać Moskwie, że panuje całkowicie nad sytuacją. Zaś przywódcy sowieccy nie mogą dopuścić do tego, by ewentualne więzi z grupą przeciwników-konspiratorów wyszły na jaw. Prowokacja zapewne nie uda się, jej sprawcy bowiem źle wykalkulowali ? jeśli się okaże, że nie dojdzie do zaburzeń, a więc i tym samym do represji, będzie to oznaczać porażkę obydwu ekstremizmów, tzn. partyjnego, wrogo nastawionego do Jaruzelskiego, i w łonie „Solidarności” kontestującego Wałęsę oraz kard. Glempa”.

Według relacji „źródła nr 13963” zarówno Dąbrowski, jak i Gulbinowicz wpłynęli na złagodzenie stanowiska Jana Pawła II w sprawie zabójstwa ks. Jerzego, aby przez to pomóc ekipie Jaruzelskiego obawiającej się „zaburzeń społecznych”. Również doradca prymasa Polski Romuald Kukułowicz wygłaszał podobne opinie. W listopadzie 1984 r. tłumaczył on w Rzymie, że „cała sprawa z Popiełuszką była z góry ukartowana, łącznie z celowym pozwoleniem na ucieczkę szofera Chrostowskiego, aby wytrącić opozycję z ofensywy”. Zaznaczył, że dopiero teraz Jaruzelski z Kiszczakiem przejęli całkowitą kontrolę zarówno w partii, jak i w aparacie bezpieczeństwa.

Również w następnych latach władzom PRL zależało, aby sprawę śmierci ks. Popiełuszki prezentowano wyłącznie przez pryzmat wersji przygotowanej przez kierownictwo PZPR i MSW.

Podczas jednej z rozmów ze stroną watykańską w 1985 r. powiedział o tym wprost minister Adam Łopatka, szantażując jednocześnie polski Kościół: „Władze państwowe są za tym, aby strona kościelna przyjęła w tej sprawie inną metodę postępowania w myśl hasła: „ciszej nad tą trumną”. Jeśli obecna koncepcja i akcja wykorzystania tego tragicznego wydarzenia przeciw władzom i spokojowi społecznemu miałaby być kontynuowana, to władze mogą opublikować dane „kim naprawdę był ks. J. Popiełuszko”, bowiem zgromadzone
informacje o nim i jego działalności bardzo mocno odbiegają od obrazu, który chce mu się nadać w koncepcji kościelnej. Zależy nam na tym, aby do tego nie doszło”.

Po argument ten sięgali komuniści także później, zwłaszcza w okresie przygotowań do pielgrzymki Jana Pawła II w 1987 r. Komunistom, ale też niektórym „realistom” w Kościele zależało, aby papież nie nawiedził grobu księdza Jerzego i nie akcentował jego postaci w kazaniach. „Może się to bowiem negatywnie odbić na generalnej ocenie wizyty, a ponadto wzmocni wśród kleru niższego szczebla nurt ekstremalny, czemu Glemp stara się przeciwdziałać” ? raportował zaniepokojony agent wywiadu o ps. Ravel.

Na szczęście Jan Paweł II nie uległ sugestiom ludzi, których zachowanie świadczyło o ich wrogości wobec księdza Jerzego. Miejmy nadzieję, że obecnie nie przeszkodzą oni w wyniesieniu do chwały ołtarzy kapłana, który ostatecznie obnażył zło komunizmu, pokonując je dobrocią i odwagą.

Polacy wierzą, że ksiądz Jerzy Popiełuszko przed 25 laty „zapomniany przez anioły, porzucony w środku drogi?” jest dzisiaj w raju, „gdzie spokojny słyszy krwi i myśli rytm?” ? jak śpiewał przed laty Przemysław Gintrowski w pieśni „Powrót”.
 

Sławomir Cenckiewicz
 

za: ?Rzeczpospolita?, 27.02.2009